مطالعه تغییر اقلیم در تاالب بینالمللی انزلی به روش من کندال

Transcript

1 سال ششم / شماره / پاییز 9- / فصلنامه علمی پژوهشی اکوبیولوژی تاالب - دانشگاه آزاد اسالمی واحد اهواز مطالعه تغییر اقلیم در تاالب بینالمللی انزلی به روش من کندال تغییر اقلیم یکی از معضالت کنونی جامعه بشری است و تهدید و بالیی برای سیاره زمین به پرویز کردوانی شمار میآید تغییرات آبوهوایی جدید بهطور عمده متأثر از افزایش فزاینده دیاکسید کربن و بعضی گازهای گلخانهای در اتمسفر است. شناخت ویژگیهای این پدیده اولین قدم در جهت مدیریت آن و. دانشجوی دکتری اقلیم شناسی گروه جغرافیا نیز برنامهریزیهای محیطی بهویژه در اکوسیستم تاالب میباشد. تاالب انزلی در جنوب غربی دانشگاه آزاد اسالمی واحد علوم تحقیقات تهران دریای خزر بهعنوان یکی از مهمترین تاالبهای ایران است. در این تحقیق روند تغییر اقلیم تاالب ایران انزلی بررسیشده است. بدین منظور سری دادههای ساالنه بارندگی و هر سه پارامتر دمای متوسط. استاد گروه جغرافیا دانشگاه ازاد واحد علوم تحقیقات دمای حداکثر و حداقل در ایستگاه انزلی طی دوره آماری ) )9-009 موردمطالعه قرار گرفتند. در تهران ایران این تحقیق از آزمون نا پارامتری من کندال برای تعین روند استفادهشده است. نتایج بهدستآمده از تحلیل دادهها نشان میدهد که در ایستگاه انزلی دمای حداکثر دارای روند منفی و دمای حداقل دارای روند مثبت و بارش ساالنه هیچگونه تغییری شدیدی نداشته است. همچنین زمان و نوع * نویسنده مسئول مکاتبات Ebrahimi.hoda@gmail.com تغییرات در پارامترهای دما حاکی از تغییرات ناگهانی کاهشی و افزایشی میباشد. تغییرات ناگهانی افزایشی در پارامتر دمای حداقل و کاهشی در دمای حداکثر در سال بهوضوح دیدهشده. بهطورکلی تاریخ دریافت /0/0 : میتوان نتیجه گرفت که تغییر اقلیم منطقه با تغییرات دما مطابقت بیشتری نسبت به تغییرات تاریخ پذیرش /0/9 : بارندگی دارد. کد مقاله 000 : این مقاله برگرفته از رساله دکتری است. واژگان کلیدی : تغییر اقلیم تاالبانزلی اکوسیستم منکندال روند. مقدمه اقلیم کره زمین در طول تاریخ همواره در حال تغییر بوده با شروع انقالب صنعتی نقش بشر در تغییرات اقلیمی افزایش پیدا کرد. این امر بهطور عمده به علت افزایش مصرف سوختهای فسیلی شهرنشینی جنگلزدایی و بیابانزایی میباشد (.) Cutforth,999 تغییر اقلیم عبارت است از تغییرات رفتار اقلیمی یک منطقه در مقایسه با رفتاری که در طول دورةزمانی بلندمدت منطقه از اطالعات ثبت و مشاهدهشده مورد انتظار است (.) Alizadeh, 00 تغییر جنگلها و مراتع به اراضی کشاورزی امروزه به یکی از نگرانیهای قابلتوجه در سطح دنیا درزمینه تخریب محیطزیست و تغییر اقلیم جهانی تبدیلشده است. عوامل مختلفی باعث برهم خوردن شرایط حاکم بر اجزاء مختلف سیستم اقلیم کره زمین میشود. که میتواند تأثیراتی را بر اجزاء دیگر بگذارد. در بین این عوامل تنها عاملی که بهصورت غیرطبیعی بر سیستم اقلیم کره زمین تأثیر میگذارد افزایش گازهای گلخانهای میباشد (.)Ipcc,climate change, 007 این افزایش سبب میشود تا امواج مادونقرمز ساطعشده از زمین بیشازپیش توسط گازهای گلخانهای جذبشده و باعث گرمتر شدن جو کره زمین شود. گرمتر شدن جو کره زمین نیز بهنوبه خود بر وضعیت اجزاء دیگر سیستم اقلیم تأثیر گذاشته و پدیده تغییر اقلیم را موجب میشود. یک سری زمانی مجموعه مشاهداتی است که برحسب زمان مرتبشده باشد. بسیاری از پارامترهای هواشناسی که در طول زمان برداشت میشوند سری زمانی تشکیل میدهند. فرایندهای هیدرولوژیکی عموما فرایندهای ایستا شناخته میشوند. اما مطالعات جدید نشان داده که بسیاری ازسریهای زمانی هیدرولوژیکی روند و تغییرپذیری بلندمدت دارند که شاید ناشی از تأثیر عوامل انسانی یا ویژگیهای طبیعی آبوهوای 95 Downloaded from jweb.iauahvaz.ac.ir at : on Saturday September 9th 08 چکیده هدی ابراهیمی *

2 مطالعه تغییراقلیم در تاالب بین المللی انزلی به روش من کندال / ابراهیمی و کردوانی کرةزمین باشد. روندها ممکن است در سریهای زمانی متغی رهای هیدرولوژیکی و اقلیمشناسی پیدا و به دو نوع تقسیم شوند شکستگی - های ناگهانی روند یکنواخت و دارای جهت چنانچه سری زمانی دادههای هیدرولوژی بهصورت یکنواخت سیر صعودی یا نزولی داشته باشند میگوییم که دادهها دارای برگرداناند (آذرخشی و همکاران. ) مطالعات انجامگرفته در مورد تغییرات اقلیم معاصر بر محور در این مورد تحقیقات بسیار گستردهای در ارتباط با روند افزایش متوسط دمای جهانی و منطقهای انجام پذیرفته است ( Jones et al., 998; Ghil and Vautard, 99; Hasselmann, 995; North, 99; Hegel et al., 997; North et al.,.)995 در ایران نیز در چند سال اخیر مطالعات گستردهای درزمینه تغییر اقلیم انجام پذیرفته بهطوریکه عزیزی و روشنی( ) با بررسی سریهای زمانی دما بارش رطوبت نسبی و ابرناکی پنج ایستگاه سینوپتیک شمال ایران به این نتیجه رسیدند که در اکثر ایستگاه - های موردمطالعه دمای حداقل روند مثبت و دمای حداکثر روند منفی داشته (محمدی و تقوی.) از سال سازمان جهانی هواشناسی ( )WMO بر لزوم تحقیق درباره اثرات تغییر اقلیم بر منابع آب تأکید کرد و بر این اساس یک بخش از یازدهمین نشست بینالمللی ژئودوزی و ژئوفیزیک توسط انجمن بینالمللی علوم هیدرولوژیکی به اقلیم و منابع آب تخصیص یافت (. )Karl et al.,997 بر آناند که در مقیاس جهانی دما افزایش مییابد بنابراین تبخیر بیشتر و به بارش بیشتر منجر خواهد شد. آنالیز دادههای دما در بسیاری از مناطق دنیا تغییرات مهمی در مقادیر حد نشان دادهاند. متوسط دمای سطح زمین در طی قرن بیستم در حدود 0/6 درجه سانتیگراد افزایشیافته و در بسیاری از مناطق گرم شدن معنیدار هوا در طی پنجاه سال اخیر تجربهشده است (.)Folland et al., 00 در مطالعه ( )Akrinremt and McGinn, 00 روند تغییرات مکانی و زمانی بارش در کانادا افزایش معنیداری در مقدار و تعداد روزهای بارانی مشاهده کردند. همچنین افزایش بارش و تعداد بارشها در همه بخشهای موردمطالعه یکنواخت نبود. بهطورکلی دو رویکرد در مواجهه با تغییرات محیطزیستی وجود دارد. رویکرد اول نادیده گرفتن این تغییرات و ادامه وضع موجود است که نتیجهای جز تخریب بیشتر محیطزیست در پی نخواهد داشت. رویکرد دیگر شناسایی این تغییرات از گذشته تاکنون و تدوین برنامه مدیریت محیط - زیستی برای کنترل این تغییرات و برنامهریزی برای بهبود وضعیت محیطزیست است. تاالب بینالمللی انزلی ازجمله تاالبهای حفاظتشده ایران است که عواملی مانند مصارف آب ورود آلودگیها و تغییر کاربری و تغییرات اقلیم طی سالیان گذشته نقش مؤثری در تغییرات آن دارند که کمتر به این موضوع توجه شده است. تغییرات اقلیمی بهویژه روند رو به رشد گرمایش کنونی جهان بر تمام جنبههای زندگی جانداران کره زمین اثر میگذارد. به دلیل اینکه سیستم تاالبها یک سیستم تقریبا بسته بوده و جانداران آن منحصربهفرد تاالب میباشند و اینکه این اکوسیستمها اغلب سیستمهای کوچکی را تشکیل میدهند در برابر تغییرات اندك نیز از خود واکنش نشان داده و چهبسا روند سریع گرمایش کنونی جهان حیات بسیاری از آنها را با خطر مواجه سازد. بزرگترین نقطهضعف این سیستمها بسته و محدود بودن ذخایر آب آنها میباشد زیرا ازلحاظ منابع آب تقریبا سیستمی بسته دارند و با دریا و رودخانهها ارتباط دائمی ندارند به همین دلیل عواملی چون خشک شدن تاالب یا آلوده شدن در اثر بارانهای اسیدی و یا فعالیتهای بشر میتواند کل اکوسیستم را به نابودی بکشاند و چهبسا در این روند بسیاری از جانداران منحصربهفرد تاالب نیز از صحنه روزگار منقرض شوند. روندی که بسیاری از تاالبهای ایران با آن مواجه شد. بر این اساس پایش روند تغییرات تاالب - ها و اراضی پیرامونی آنها میتواند در مدیریت این اکوسیستم ارزشمند راهگشا باشد. درك روند تغییر و شناخت سیر تحوالت اکوسیستمها بهطور عام و تاالبها بهطور اخص میتواند تا حدی در پیشبینی از وضعیت آینده آنها در صورت ادامه روند کنونی راهگشا باشد مطالعه تغییر اقلیم و اثرات آن درگذشته و حال میتواند کمک فراوانی به چالشهای مدیران و برنامهریزی محیطزیست در دورههای آتی نماید. در این مقاله با توجه به اهمیت پدیده تغییر و ارتباط تغییرات جهانی با تغییرات منطقهای و محلی سعی شده متغیرهای دما بارش که طیف وسیعتری از پدیده تغییر اقلیم را پوشش میدهند موردبررسی و تحلیل قرار گیرند. 06 Downloaded from jweb.iauahvaz.ac.ir at : on Saturday September 9th 08 تغییرات دما متمرکز میباشد.

3 سال ششم / شماره / پاییز 9- / فصلنامه علمی پژوهشی اکوبیولوژی تاالب - دانشگاه آزاد اسالمی واحد اهواز مواد و روشها حوزه آبریز تاالبانزلی با مساحت تقریبی 000 هکتار بین مدار 6 درجه و 99 دقیقه تا درجه و دقیقه شمالی و نیز مدار درجه و 9 دقیقه تا درجه و دقیقه شرقی در قسمت شمالی ایران و در استان گیالن واقع است. از مساحت فوق 9/ درصد تاالب داده است. بارندگی متوسط ساالنه حوزه آبریز تاالبانزلی حدود 900 تا 000 میلیمتر میباشد که این نزوالت از طریق حدود 9 رودخانه کوچک و بزرگ به آن هدایت میشود. اکبرزاده و همکاران( ) این تاالب یکی از اکوسیستمهای پراهمیت در شمال کشور ایران میباشد که در سال 9 بخشهایی از آن در جریان کنوانسیون رامسر بهعنوان منطقه حفاظتشده اعالم گردید. مطالعات انجامشده بر روی این اکوسیستم حیاتی نشان میدهد که خود تاالب یکی از عوامل مهم کاهش اثرات تغییر اقلیم میباشد که با توجه به نامگذاری سال 00 از سوی سازمان ملل بهعنوان سال جهانی تنوع زیستی کنوانسیون رامسر نیز عبارت مراقبت از تاالبها پاسخی به تغییر اقلیم " را بهعنوان شعار روز جهانی تاالبها (دوم فوریه) در سال 00 انتخاب کرده است. تاالبها باآنکه فقط 6 تا درصد سطح کره زمین را تشکیل میدهند میتوانند در مقابله با این مشکل جهانی کمک شایانی کنند. هماکنون تاالب بینالمللیانزلی بهعنوان یکی از نادرترین اکوسیستمهای طبیعی در دنیا مطرح است و دچار بحران زیستمحیطی شده است که در صورت بیتوجهی به معضالت این تاالب و عدم رسیدگی سریع برای ساماندهی آن این میراث طبیعی و ارزشمند بهطورکلی نابود میشود (. وبسایت اختصاصی تاالب انزلی) و در همین خصوص یکی از معضالت و مشکالت تاالبانزلی بحث تغییر اقلیم و پیامدهای آن میباشد و هدف از این تحقیق نیز مطالعه تغییرات اقلیمی و اثرات بر روی تاالبانزلی و ارائه راهکارهایی برای مدیریت درست و حفاظت از تاالب در سالهای آتی میباشد. در مطالعات تغییر اقلیم آمارهای بلندمدت میتوانند تغییرات چگونگی و خصوصیات آن را تا اندازه زیادی نمایش دهند. در ایران تأسیس شبکه ایستگاههای هواشناسی از سال 9 میباشد که عالوه بر کوتاهی دورة آماری مشکالت دیگری نیز در این زمینه وجود دارد. در این رابطه میتوان به ناکافی بودن شبکه ایستگاهها سالهای فاقد آمار در ایستگاهها و همچنین تغییرات صورت گرفته در محل و ادوات ایستگاهها اشاره کرد که باعث شده مطالعه تغییر اقلیم در کشور با مشکالت جدی روبرو باشد (عزیزی و همکاران.) در این مقاله بهمنظور مطالعه تغییرات اقلیمی و اثرات آن بر روی تاالب انزلی از آمار هواشناسی ایستگاه انزلی با ارتفاع -6/ متری از سطح دریا طی یک دوره آماری 99 ساله که این آمار شامل دمای ماهانه ساالنه دمای حداقل دمای حداکثر متوسط بارش ماهانه میباشد. روش مورداستفاده در این تحقیق برای آشکارسازی تغییر اقلیم در حوضه موردمطالعه روش آزمون آماری گرافیکی منکندال و میانگین متحرك 9 ساله میباشد. که این آزمون برای بررسی تصادفی بودن و تعین روند در سریها مورداستفاده قرار میگیرد. ابتدا برای بررسی صحت دادهها بر رویدادههای دما و بارش آزمونهای استقالل و همگنی انجام شد. فرض صفر در آزمون استقالل مستقل بودن دو متغیر و فرض یک عدم استقالل دو متغیر است. در آزمون همگنی فرض صفر یکسان و همگون بودن دو متغیر و فرض یک عدم یکسان و همگون بودن دو متغیر است. آزمون من کندال ابتدا توسط من ( )9 ارائه و سپس توسط کندال ( )9 بسط و توسعهیافته است. از نقاط قوت این آزمون میتوان به مناسب بودن کاربرد آن برای سریهای زمانی که از توزیع آماری خاصی پیروی نمیکنند اشاره نمود. همچنین اثرپذیری ناچیز این روش از مقادیر حدی که در برخی سریهای زمانی مشاهده میشود از دیگر مزایای استفاده از این روش است ( حجام و همکاران.) لذا توجه به توانمندیهایی که این آزمون در آشکارسازی تغییرات رخداده در سریهای زمانی متغیرهای اقلیمی دارا میباشد بسیار موردتوجه محققین حوزههای مطالعاتی تغییر اقلیم بوده است. آزمون نا پارامتریک منکندال فرض صفر عدم وجود روند در سریهای زمانی را بررسی میکند. در این راستا نقاط تغییر ناگهانی را هم شناسایی میکند. مراحل کار به شرح ذیل است : در گام اول برای هر پارامتر هر ایستگاه جدولی ( جدول ) فراهم میشود که ستون اول آن : ردیف ستون دوم : سال و ستون سوم : متغیر موردمطالعه (که در اینجا برای نمونه حداقل دمای ساالنه ایستگاه انزلی )میباشد. در ستون چهارم دادههای حداقل ساالنه ابتدا بهصورت صعودی (از کم به زیاد) مرتبشده و در ادامه به هر عدد بر اساس جایگاهش در سری زمانی موردمطالعه رتبه ایی از تا 99 بر 0 Downloaded from jweb.iauahvaz.ac.ir at : on Saturday September 9th 08 را جنگل و مرتع / درصد زمینهای کشاورزی / درصد آبندان و استخرها و / درصد آن را مناطق انسانساخت به خود اختصاص

4 مطالعه تغییراقلیم در تاالب بین المللی انزلی به روش من کندال / ابراهیمی و کردوانی اساس طول دوره آماری داده خواهد شد. ستون پنجم که بر اساس رتبههای ستون چهارم به دست میآید عبارت خواهند بود از تعداد رتبههایی که باالتر از هر ردیف قرار میگیرند. در ستون ششم نیز فراوانی تجمعی حاصل از جمع ستون پنجم به دست میآید. برای آزمون فرض صفر عدم وجود روند آماره کندال ( )t بر اساس فرمول زیر محاسبه شد : = T = P به دست میآید و n نیز تعداد کل سالهای آماری مورداستفاده یا Σxi است. بهمنظور سنجش معنیدار بودن آماره T از رابطه زیر محاسبه میشوند. که در اینجا tg برابر با مقدار بحرانی نمره نرمال یا استاندارد z با سطح احتمال آزمون است و با سطح احتمال 9 درصد برابر /6 میباشد. در صورت اعمال این مقدار (T)t معادل ±0/ میشود با توجه به این مقدار بحرانی بهدستآمده برای (T)t حاالت مختلفی بدین شرح مشاهده خواهد شد : اگر +( T )t > T >- ( T )t یا +0/ > T >-0/ باشد. هیچگونه روند مهمی در سریها مشاهده نمیشود و سریها تصادفی هستند. همچنین اگر T <(T)t یا T <0/ باشد نشاندهنده روند منفی در سریها و درصورتیکه T > (T)t یا (T )t > +0/ باشد روند مثبت در سریها غالب خواهد بود. برای تعیین جهت روند نوع و زمان تغییر نیاز به آزمون گرافیکی کندال میباشد. در گام دوم در صورت تأیید معنیداری روند با استفاده از آماره گرافیکی منکندال زمان و نوع تغییرات تعیین گردید. برای این کار دو مؤلفه U و Uꞌ برای این منظور در ستون هفتم جدول تعداد رتبههای کوچکتر از رتبه هر ردیف ( ) ti محاسبه شد. ستون هشتم نیز فراوانی تجمعی ستون هفتم است. سپس امید ریاضی واریانس و مؤلفه U به ترتیب و بر اساس فرمولهای زیر محاسبه میشوند. زمانی مقادیر ( U(ti معنیدار است که روند افزایش یا کاهش در آن مشاهده شود و این بستگی دارد که مقدار آن بزرگتر از صفر { {u (ti) >0 یا کوچکتر از { {u (ti) < 0 باشد. = ti که تابع توزیع آن در شرایطی که فرض صفر حاکم باشد ازلحاظ مجانبی با میانگین و واریانس برابر است. Eti =) Var(ti ) U (ti)= [ti -E (ti)] Var (ti در این فرمولها ni شماره ردیف است. نتایج حاصل از این فرمولها به ترتیب در ستونهای و 0 و جدول شماره آورده است. محاسبه مؤلفه Uꞌ برعکس مؤلفه U است. برای محاسبه این مؤلفه رتبههای کوچکتر از رتبه هر ردیف در ستون که قبل از ردیف ذیربط قرار دارند نوشته میشود ) ) ti در ستون جدول در ستون این رتبهها از آخر بهصورت تجمعی جمع میشوند ) tiꞌ(. بهطوریکه باالترین مقدار در مقابل ردیف اول نوشته میشود. امید ریاضی واریانس و مؤلفه Uꞌ به ترتیب و بر اساس فرمولهای زیر محاسبه شدند. ) ( t'i Eꞌtiꞌ=(N-ni+ )(N-ni) /4 Vꞌ(ti= (N-ni +)(N-ni)(((N-ni +)+5) /75 Utiꞌ= tiꞌ-eꞌ /ꞌ Vꞌ 0 Downloaded from jweb.iauahvaz.ac.ir at : on Saturday September 9th 08 که T آماره کندال P مجموع تعداد رتبههای بزرگتر از ردیف ni که بعدازآن قرارمی گیرند بوده و از رابطه :

5 سال ششم / شماره / پاییز 9- / فصلنامه علمی پژوهشی اکوبیولوژی تاالب - دانشگاه آزاد اسالمی واحد اهواز نتایج حاصل از فرمولهای باال به ترتیب در ستونهای و 9 و 6 از جدول آورده شده است. پس از محاسبه مقادیر فوق دو مقدار U و Uꞌ بهصورت نمودار رسم خواهد شد (علیجانی و همکاران.)0 پس از محاسبات فوق و ترسیم نمودارهای مربوط وجود هرگونه روند در سریها بهصورت منفی ظاهر میشود و زمانی که روند معنی - قطع کنند نشانه زمان آغاز تغییر ناگهانی و درصورتیکه خارج از محدوده بحرانی همدیگر را قطع نمایند بیانگر وجود روند در سریهای زمانی است ).) Sueyers, 990 نتایج با توجه به نتایج آزمون استقالل بر رویدادههای دما و سری زمانی به دلیل اینکه سطح معنیداری آماره کای دو پیرسون ( )./ بیشتر از 9 درصد است بنابراین H0 رد نمیشود و دو متغیر از یکدیگر مستقل هستند و درنتیجه دو متغیر همگون نیز هستند. نتایج آزمون استقالل بر رویدادههای بارش و سری زمانی نیز نشان میدهد که سطح معنیداری آماره کای دوپیرسون ( )./ نیز بیشتر از 9 درصد است بنابراین H0 رد نمیشود و دو متغیر از یکدیگر مستقل و همگون هستند. همچنین برای تعین اینکه آیا نمونه موردمطالعه از جامعهای با توزیع نرمال بهدستآمده است از آزمون کولموگروف - اسمیرنوف ( )Kolmogorov-Smirnov استفادهشده است (بایزیدی ص.) که نتایج حاصل از این آزمون و نمودار ( )normalq-q plot بارش و دما ساالنه نشان میدهد که دادهها تقریبا روی خط نرمال قرارگرفتهاند. و با توجه به آزمون کولموگروف - اسمیرنوف میزان p-value دمای متوسط ساالنه ( )./ و بارش ساالنه ( )0/90 که این مقادیر بزرگتر از 0/09 است که به این معناست که دلیلی بر رد فرض صفر که نمونه موردمطالعه از توزیع نرمال بهدستآمده است وجود ندارد این نتیجه دقیقا همان چیزی است که انتظار داشتهایم. بررسی روند تغییرات ساالنه بارش در ایستگاه انزلی : میانگین بارندگی ساالنه انزلی 96/ میلیمتر است کم بارانترین سال طی 90 سال اخیر در انزلی در سال با 96/ میلیمتر و پربارانترین سال طی مدت 90 سال سال 9 با 00/ میلیمتر بارندگی میباشد. میانگین بارندگی فصلی این شهر در فصل بهار 60/0 تابستان / پائیز 9/6 و زمستان 09/ میلیمتر است. لذا فصل پائیز پربارانترین و بهار کمباران ترین فصل این ایستگاه است. پربارانترین ماه در بندر انزلی ماه مهر و کمباران ترین ماه تیر است )پویندگان محیطزیست مهندسین مشاور.) شکل : نمودار روند تغییرات بارندگی ساالنه ایستگاه انزلی طی دوره آماری (.) با توجه به شکل ( ) بارش متوسط ساالنه در طول دوره آماری افتوخیزها و نوسانات کوتاهمدت به همراه روند کاهشی را تجربه کرده است که این مقدار کاهش بارندگی ساالنه با توجه به معادله رگرسیون ( ( y= -6/x+966 میلیمتر در سال است. 06 Downloaded from jweb.iauahvaz.ac.ir at : on Saturday September 9th 08 داری دردادهها وجود داشته باشد خطوط ui و u'i همدیگر را قطع میکنند اگر خطوط مذکور در داخل محدوده بحرانی( )±/6 همدیگر را

6 مطالعه تغییراقلیم در تاالب بین المللی انزلی به روش من کندال / ابراهیمی و کردوانی بررسی میانگین متحرك 9 ساله بارش در ایستگاه موردمطالعه نشان میدهد که با توجه به میانگین بارش ساالنه ایستگاه انزلی چند دوره ترسالی و خشکسالی در حوضه تاالب انزلی شاهد بودهایم که مهمترین دوره خشکسالی در این ایستگاه از سال تا 00 میباشد (شکل شماره.) بررسی روند تغییرات ساالنه دما در ایستگاه انزلی : با توجه به مطالعات انجامشده میانگین ساالنه حداکثر و حداقل دما در ایستگاه سینوپتیک انزلی به ترتیب 6/ و / و / درجه سانتی گراد است. اختالف بین حداقل و حداکثر دما ساالنه 9/ درجه میباشد. میانگین دما در سردترین ماه یعنی بهمن درجه و در گرمترین ماه یعنی ماه تیر 6 درجه است. میانگین دمای فصلی در بهار /9 درجه و تابستان / در پاییز / و در زمستان / درجه میباشد در ضمن حداقل دما - درجه و در بهمن و حداکثر دمای گزارششده درجه و در تیر و مهر میباشد. با توجه به آزمون رگرسیون ( )Y=./006x+ و با توجه به شکل ( ) روند کلی درجه حرارت در دوره موردمطالعه افزایشی بوده است که این میزان برابر 0/0 دره حرارت به ازای هرسال است و میزان ضریب همبستگی ( )0/6 که نشاندهنده روند افزایشی دمای متوسط ساالنه است. شکل :6 نمودار روند دمای ساالنه ایستگاه انزلی طی دوره آماری(.) Downloaded from jweb.iauahvaz.ac.ir at : on Saturday September 9th 08 شکل : نمودار میانگین متحرک 9 ساله بارندگی ایستگاه انزلی طی دوره آماری (.)59-669

7 سال ششم / شماره / پاییز 9- / فصلنامه علمی پژوهشی اکوبیولوژی تاالب - دانشگاه آزاد اسالمی واحد اهواز شکل :6 نمودار میانگین متحرک دمای ساالنه انزلی طی دوره آماری(.) با توجه به شکل ( ) دمای متوسط ساالنه در طول دوره آماری افتوخیزها و نوسانات کوتاهمدت به همراه روند افزایشی را تجربه کرده است. در این شکل میانگین متحرك دمای ساالنه با حذف نوسانات موضعی و کوتاهمدت دورههای افزایشی یا کاهشی را بهخوبی نشان میدهد. بهطوریکه دمای متوسط ساالنه بهطور نمونه از سال 9 تا سال 9 روند کاهشی سال 9 تا 6 روند افزایشی سال 69 تا سال روند کاهشی و تا روند افزایشی داشته است. معادله خطرگرسیون در میانگین متحرك نشاندهنده سیر صعودی افزایش دمای متوسط ساالنه نیز میباشد. تحلیل تست من کندال بر رویدادههای ساالنه : محاسبات انجامشده بر روی عناصر اقلیمی طی دوره آماری نشاندهنده این است که بارندگی در ایستگاه انزلی با میزان T=-./6 در طول دوره هیچگونه تغییری نکرده است ولی سایر پارامترها با تغییری مواجه بودهاند. نتایج بهدستآمده از اعمال آزمون آماره ) )T و آماره بحرانی ) )Tt من کندال مشخص میکند که درمجموع میانگین دمای حداکثر با میزان T=-0/ در ایستگاه انزلی دارای روند منفی و دمای حداقل ساالنه با میزان T=./9 دارای روند مثبت بوده است. همچنین در ایستگاه موردمطالعه تنها میانگین حداکثر دما در فصل زمستان دارای روند منفی است که آثار آن در متوسط دمای ساالنه نیز قابلمشاهده است. تغییرات عناصر اقلیمی فصل بهار در ایستگاه انزلی مشخص میکند که روند مثبت دمای حداقل و روند منفی دمای حداکثر با روند افزایشی رطوبت نسبی همراه است. تحلیل آزمون نموداری منکندال جهت تعین نوع و زمان تغییرات : برای این کار ابتدا نمودار کندال با استفاده از مؤلفه u و u باری تمامی عناصر موردبررسی در مقیاس ساالنه ترسیم شد سپس با توجه به خصوصیات آزمون گرافیکی من کندال نوع و زمان تغییر مشخص گردید نتایج حاصل از تجزیه تحلیل نمودارها به این شرح است که با توجه به شکل ( )9 تغییر بارزی در بارندگی ساالنه ایستگاه انزلی نشان نمیدهد ' u,u u', u, شکل :9 نمودار تغییرات آمارههای u,u میانگین بارش. 09 Downloaded from jweb.iauahvaz.ac.ir at : on Saturday September 9th 08

8 مطالعه تغییراقلیم در تاالب بین المللی انزلی به روش من کندال / ابراهیمی و کردوانی با توجه به شکل ( )6 تغییرات میانگین دمای حداقل ساالنه در ایستگاه موردمطالعه بهصورت روند مثبت در سال و بهصورت افزایشی بوده است. ' u,u ' U - شکل : 0 نمودار تغییرات آمارههای u,u دمای متوسط ساالنه. با توجه به شکل ( ) تغییرات میانگین دمای حداکثر ساالنه در ایستگاه انزلی در سال تغییر ناگهانی و روند منفی داشته است. " u - ' u,u u - - شکل شماره : 7 تغییرات آمارههای u,u میانگین دمای حداکثر ساالنه. 00 Downloaded from jweb.iauahvaz.ac.ir at : on Saturday September 9th 08 U

9 سال ششم / شماره / پاییز 9- / فصلنامه علمی پژوهشی اکوبیولوژی تاالب - دانشگاه آزاد اسالمی واحد اهواز جدول : نمونهای از جدول آزمون آماری من کندال برای میانگین دمای حداقل ایستگاه انزلی. سال ردیف دما حداقل رتبه H H ti ti Eti Vti uti ti ꞌ Eti ti Utꞌ Vti 9 / 69 0/9 0/ /9 / /9 9 / 6 /9 0/ -0/ / / 9 /0 9 0 / 66 0/ / / 6 9 / 0/ 6/9 /9 / 96 6 / 0 /9 /0-0/ 6/9 9/ / 9 / /9 /0-0/9 9 6/6 / 9 / / -0/ /6 / 9 / 9 0 -/ 90/9 / / 60 0 / /9 /9-0/ 9/9 / /9 6 / /9 /9-0/9 9 6/9 /6 6 / 9 9/ -0/ 06 / / 6 / 9 6/6 0/6 9/9 /9 /9 6 / 6 9/9 / 0/6 66 0/9 /9 / / /9 0/0 0/ /6 / 66 6 / / 0/ /6 /09 6 / / 0/ 0/9 0/ / 6 / 9 0 6/9 /9 0/ 0 9/9 9/ / /9 0/9-0/ 6/9 /0 0 0 / /9-0/06 9 /9 /6 / /6-0/ 0 /9 /9 /9 / /9 / -0/6 0 0/9 /9 /9 / /9 9/ -0/ / /6 07 Downloaded from jweb.iauahvaz.ac.ir at : on Saturday September 9th 08 9 /6 /9 / /6

10 Downloaded from jweb.iauahvaz.ac.ir at : on Saturday September 9th 08 ابراهیمی و کردوانی / مطالعه تغییراقلیم در تاالب بین المللی انزلی به روش من کندال /9 09/ / 06/ / / 69/ /9 0/ 9/ / 9 9 /0 9/ / /6 9/9 6/9 /0 6 6 /6 0/ /6 99/9 9/9 0 /0 / 60/ /6 60/9 6 /09 /96 99/9 9/9 0 / 0/ / / 9/9 6/9 9 /99 9/ / / 0 0 /9 9/ 90 /9 69/ / / / 06/ 0 0 /69 09/6 0 /9 /9 9/ 9 9 / 0/ / /6 / 9/9 / /9 0/ / / /6 09 /6 /9 /9 9 9 / 9 9 /9 /9 9 / / / 6 6 /6 0/9 9/9 / 6/ / / /9 6/9 / 9/ 9/ /6 / / 6 / 0/ 0/ / / / 60 /0 / /6 0 0 / 0/0 9/9 / / / 0/ / 9/9 /9 /9 0/ / 0/ 6/6 0 0 /6 /9 9/9 9 0 / 0/ 9/6 0 0 /0 / /9 /9 /9 / 6/ / /0 /9 /9 /66 / 9/9 0 / 6 6 0/6 / / 90/ / -/ 6/ 6 6 / 6/ / - jweb.iauahvaz.org /0 0/9 / 6/ /9

11 سال ششم / شماره / پاییز 9- / فصلنامه علمی پژوهشی اکوبیولوژی تاالب - دانشگاه آزاد اسالمی واحد اهواز / /9 / / /9 /0-0/ 00 9 / /9 /9 / 9 /6-0/ /9 / / / 9/ 9/ /9 /6 0/ / / /9 /0 05 / Downloaded from jweb.iauahvaz.ac.ir at : on Saturday September 9th / 00 9/9 9/ /9 0/9 0/9

12 مطالعه تغییراقلیم در تاالب بین المللی انزلی به روش من کندال / ابراهیمی و کردوانی بحث و نتیجهگیری بهطورکلی دو رویکرد در مواجهه با تغییرات محیطزیستی وجود دارد. رویکرد اول نادیده گرفتن این تغییرات و ادامه وضع موجود است مدیریت محیطزیستی برای کنترل این تغییرات و برنامهریزی برای بهبود وضعیت محیطزیست است. با توجه بااینکه تاالب انزلی یکی از مهمترین بخش اکوسیستم خزری و دریای خزر است. این تاالب در تداوم حیاتوحش تأمین آب شیرین حفظ تعادل زیستی جلوگیری از غرقابی شدن زمین های اطراف در اثر سیالب تغذیه سفره آب زیرزمینی از بین بردن اثرات تغییرات اقلیمی محل تکثیر وزندگی گونههای جانوری و گیاهی نادر و مهمتر از همه نقش بارزی که در تأمین آب کشاورزی زمینهای پیرامون تاالب دارد تغییرات دما و بارشی را که نتایج حاصل از این تحقیق به ما نشان داده است بهطور حتم تأثیر بسزایی بر روی اکوسیستم تاالب بینالمللی انزلی میگذارد و تغییرات بارش و دما میتواند یکی از مهمترین عوامل نابودی تاالب در حال حاضر باشد. که متأسفانه در این زمینه هیچ تحقیقی صورت نگرفته است. جهت بررسی تغییرات رخداده در سریهای زمانی میانگین دماهای حداقل و حداکثر ساالنه تاالب انزلی از آزمون آماری گرافیکی من کندال بهره گرفته شد. ابتدا برای بررسی صحت دادهها بر رویدادههای دما و بارش آزمونهای استقالل و همگنی انجام شد. با توجه به نتایج آزمون استقالل بر رویدادههای دما و بارش و سری زمانی به دلیل اینکه سطح معنیداری آماره کای دو پیرسون بیشتر از 9 درصد است بنابراین H0 رد نمیشود و دو متغیر از یکدیگر مستقل هستند. نتایج حاصل از روش منکندال نشان میدهد که در حوزه موردمطالعه (تاالب انزلی) عناصر اقلیمی در طول دوره آماری ( )009-9 تغییر کرده است در بررسی سریهای دمای حداکثر و حداقل معلوم گردید که تغییرات موجود از نوع روند و در دو جهت منفی و مثبت بوده است. محاسبات انجامشده بر روی عناصر اقلیمی طی دوره آماری نشاندهنده این است که بارندگی در ایستگاه انزلی با توجه به روش منکندال در طول دوره تغییر زیادی نکرده است ولی سایر پارامترها با تغییری مواجه بودهاند همچنین با توجه به روش رگرسیون خطی ساده بارش متوسط ساالنه در طول دوره آماری افتوخیزها و نوسانات کوتاهمدت به همراه روند ضعیف کاهشی را تجربه کرده است که این مقدار کاهش بارندگی ساالنه با توجه به معادله رگرسیون میلیمتر در سال است. نتایج بهدستآمده از اعمال آزمون آماره ) )T و آماره بحرانی ) )Tt من کندال مشخص میکند که درمجموع میانگین دمای حداکثر دارای روند منفی و دمای حداقل ساالنه دارای روند مثبت بوده است. همچنین در ایستگاه موردمطالعه تنها میانگین حداکثر دما در فصل زمستان دارای روند منفی است که آثار آن در متوسط دمای ساالنه نیز قابلمشاهده است. تغییرات عناصر اقلیمی فصل بهار در ایستگاه انزلی مشخص میکند که روند مثبت دمای حداقل و روند منفی دمای حداکثر با روند افزایشی رطوبت نسبی همراه است. تحلیل آزمون نموداری منکندال جهت تعین نوع و زمان تغییرات عناصر اقلیمی در حوضه موردمطالعه نشان میدهد که با توجه به شکل ( 9 و 6 و ) که به ترتیب تغییرات در بارندگی ساالنه بسیار ناچیز بوده ولی دمای حداقل تغیر ناگهانی در جهت افزایشی و در دمای حداکثر کاهشی بوده است. درنهایت مهمترین امر در بحث بحران تاالب انزلی مدیریت در حوزه آبخیزداری و اقدامهای برنامه محور (احیا و حفاظت) است. تفکر نجات تاالب پس از خشک شدن آن بسیار اشتباه است درحالیکه باید با مدیریت صحیح منبع در اختیار را حفظ کنیم. متأسفانه ما بیشتر در حال مدیریت بحران هستیم. اصالح کشاورزی و تغییر جدی در الگوی معیشتی مردم و نقش دادن و درگیر کردن مردم در امر حفاظت نکته بسیار مهم و البته زودبازده است. منابع اکبرزاده ع. و اربابی م.665. مطالعات میدانی جهت بررسی پدیده تغذیه گرایی در تاالب انزلی مجله تحقیقات نظام سالمت سال ششم شماره چهارم. آذرخشی م. فرزاد مهر ج. اصالح م. و صحابی ح.65. نشریه مرتع و آبخیزداری مجله منابع طبیعی ایران دوره 66 شماره. بایزیدی ا. اوالدی ب. وعباسی ن.65. آموزش spss چاپ چهارم انتشارت عابد. پویندگان محیطزیست مهندسین مشاور.665. طرح ارزیابی پی آمدهای زیستمحیطی طرح توسعه بخش دریایی بندر انزلی. 76 Downloaded from jweb.iauahvaz.ac.ir at : on Saturday September 9th 08 که نتیجهای جز تخریب بیشتر محیطزیست در پی نخواهد داشت. رویکرد دیگر شناسایی این تغییرات از گذشته تاکنون و تدوین برنامه

13 9- / پاییز / شماره / سال ششم دانشگاه آزاد اسالمی واحد اهواز - فصلنامه علمی پژوهشی اکوبیولوژی تاالب تحلیل روند تغییرات بارندگیهای فصلی و ساالنه چند ایستگاه منتخب در حوزه مرکزی.667. ر و شمس الدین وندی. ی خوشخو. س حجام.9-6 صفحات تابستان 6 شماره پژوهشهای جغرافیائی ایران با استفاده از روشهای نا پارامتری فصلنامه تحقیقات بررسی تغییرات کمینهها و بیشینههای ساالنه دما در ایران.656. ا و ریگی چاهی. م سلیقه. پ محمودی. ب علیجانی Downloaded from jweb.iauahvaz.ac.ir at : on Saturday September 9th 08.0 شماره پیاپی شماره سوم 6 سال جغرافیایی 6 شماره پژوهشهای جغرافیائی مطالعه تغییر اقلیم در سواحل جنوبی دریای خزر به روش من کندال.667. محمود و روشنی. ق عزیزی.- صفحات تابستان.9- صفحات پائیز 5 شماره پژوهشهای جغرافیایی. روند شاخصهای حدی دما و بارش در تهران.666. ف و تقوی. ح محمدی Akinremi, O. O., McGinn, S. M. and Cutforth, H. W., 00. Seasonal and Spatial Patterns of Rainfall Trends on the Canadian Prairies*. Journal of Climate, 4(9), Alizadeh, A., 00. Principales of applied hydrology, 9th edition, university of Imam Reza press. 9p. Cutforth, H. W., McConkey, B. G., Woodvine, R. J., Smith, D. G., Jefferson, P. G. and Akinremi, O. O., 999. Climate change in the semiarid prairie of southwestern Saskatchewan: Late winter-early spring. Canadian Journal of Plant Science, 79(), Folland, C. K., Karl, T. R. and Jim Salinger, M., 00. Observed climate variability and change. Weather, 57(8), Ghil, M., and Vautard, R., 99. Interdecadal oscillations and the warming trend in global temperature time series. Nature, (50), 4-7. Hasselmann, K., 997. Climate change: Are We Seeing Global Warming?, Science, 76, Hegerl, G. C., K. Hasselmann, U. Cubasch, J. F. B. Mitchell, E. Roeckner, R. Voss, and J. Waskewitz. on Multi-fingerprint Detection and Attribution of Greenhouse Gas and Aerosol Forcedclimatic change, Climate Dynamics,, 6-64, 997 IPCC, 007. Summary for Policymarkers, in: Climate Change 007. Solomon, S., D. Qin, M. Manning, Z. Chen, M. Marquis, K.B. Averyt, M.Tignor and H.L. Miller (eds.) (007) Climate Change 007: The Physical Science Basis, Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, Cambridge University Press, Cambridge, -8 Jones P. D. and Hegerl, G. C., 998. Comparisons of Two Methods of Removing Anthropogenically Related Variability from the Near-surface Observational Temperature Field, J. Geophys. Res., 0 (D),,777-,786. Kendall, M. G., 975. Rank correlation methods. Charles Griffin, London. Karl, T. R., Nicholls, N. and Gregory, J., 997. The coming climate. Scientific American, 76(5), Mann, H. B., 945. Nonparametric tests against trend. Econometrica, pp Mitchell, J. M., Chairman, J. r., Dzerdzeevskii, B., Flohn, H., Hofmeyr. W. L., Lamb. H. H., Rao, K., N., wallen. C. C, 966. Climatic Change, Technical note, wmo, no 79. North, G. R., and Kim, K. Y., 995. Detection of Forced Climate Signals. Part II: Simulation results, Journal of Climate, 6, North, G. R., Kim, K. Y., Shen, S. S. and Hardin, J. W., 995. Detection of forced climate signals. Part : Filter theory. Journal of Climate, 8(), Schlesinger, M. E. and Ramankutty, N., 994. An oscillation in the global climate system of period years. Nature, (67), Sueyers, R., 990. On the Statistical Analysis of Series of Observation, wmo, no 45, pp. -5. jweb.iauahvaz.org 7

14 Downloaded from jweb.iauahvaz.ac.ir at : on Saturday September 9th 08 ابراهیمی و کردوانی / مطالعه تغییراقلیم در تاالب بین المللی انزلی به روش من کندال jweb.iauahvaz.org 7